ΚΑΛΜΑΝ

Κάλμαν (Kalmann)

του Joachim Β. Schmidt (μτφ. Σ. Αυγερινού)

Μεταίχμιο, 2023

 

 

Ο συγγραφέας και δημοσιογράφος Joachim B. Schmidt γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Ελβετία και από το 2007 ζει και εργάζεται στην Ισλανδία. Έχει γράψει (στα γερμανικά) μυθιστορήματα και διηγήματα και αρθρογραφεί σε περιοδικά. Το Κάλμαν (2020) είναι το τέταρτο «ισλανδικό» μυθιστόρημά του ενώ το δεύτερο με τον ίδιο ήρωα, το Kalmann und der schlafende Berg, κυκλοφόρησε τον φετινό Αύγουστο.

Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι ο Schmidt, όπως και άλλοι μη-σκανδιναβοί συγγραφείς που ζουν στις Βόρειες χώρες και τοποθετούν εκεί τα έργα τους [1], δεν αναφέρεται, μέχρι πρόσφατα, ως «συγγραφέας σκανδιναβικής αστυνομικής λογοτεχνίας» στη σχετική βιβλιογραφία και αρθρογραφία. Ωστόσο, η επιλογή του Κάλμαν στη βραχεία λίστα του Petrona Award για το καλύτερο σκανδιναβικό αστυνομικό που εκδόθηκε στα αγγλικά το 2023, μας «νομιμοποιεί» να ασχοληθούμε με το βιβλίο.

 

 

Το Ροΐβαρχαπν στις βορειοανατολικές ακτές της Ισλανδίας, ένα σημαντικό εξαγωγικό λιμάνι στις δεκαετίες του 1940 και του 50, όταν κυριαρχούσε στην οικονομία της χώρας η αλιεία ρέγκας, είναι σήμερα ένα μικρό απομονωμένο ψαροχώρι. Εκεί ζει ο Κάλμαν, ένας άνδρας γύρω στα τριάντα με κάποιου είδους νοητική υστέρηση. Βγάζει τα προς το ζην από την αλιεία καρχαριών, κυνηγά πολικές αλεπούδες, και, ταυτόχρονα, έχει αυτοδιοριστεί «σερίφης» του χωριού, όπου δεν υπάρχει αστυνομικό τμήμα.

Όλα αρχίζουν στα χιόνια έξω από το χωριό όταν ο Κάλμαν, πεινασμένος και εξαντλημένος, καθώς ψάχνει για μια αλεπού, σχεδόν πέφτει σε μια λακκούβα γεμάτη αίμα. Κάποια ακαθόριστα ίχνη στην περιοχή δεν φαίνεται να οδηγούν πουθενά και έτσι αποφασίζει να μη μιλήσει για το εύρημά του. Όμως, επιστρέφοντας, συναντά μια κάτοικο του χωριού και στην κατάσταση που τον βλέπει δεν μπορεί παρά να της πει τι έχει συμβεί. Σχεδόν ταυτόχρονα, μαθαίνει ότι έχει εξαφανιστεί ο Ρόμπερτ Μακένζι, ο μάλλον αντιπαθής ιδιοκτήτης του μοναδικού ξενοδοχείου στο Ροΐβαρχαπν.

Η εξαφάνιση του μεγαλοπαράγοντα της περιοχής δεν θα μπορούσε να περάσει απαρατήρητη και όταν έρχεται η Μπίρνα, αστυνομικός από το Ρέικιαβικ, καλεί τον Κάλμαν να απαντήσει στις ερωτήσεις της. Τα πράγματα περιπλέκονται όταν διαπιστώνεται ότι το αίμα στη λακκούβα ανήκε στον Μακένζι, χωρίς, ωστόσο, να έχει βρεθεί πτώμα. Σε αυτές τις συνθήκες ο τακτοποιημένος, σταθερός κόσμος που είχε στήσει γύρω του ο Κάλμαν αναστατώνεται, αλλά ο «σερίφης», παρότι τον θεωρούν ως τον «χαζό» του χωριού, προσπαθεί να βοηθήσει στην εξιχνίαση της υπόθεσης.

 

Η ιστορία χτίζεται γύρω από τον πρωταγωνιστή και αφηγητή Κάλμαν Όντινσον, έναν χαρακτήρα που κερδίζει τη συμπάθεια του αναγνώστη από την αρχή. Αν και στον τρόπο σκέψης μοιάζει με παιδί (παρά τις συχνές αναφορές στη νοητική του κατάσταση, η διάγνωση του προβλήματος δεν αναφέρεται στο βιβλίο), ο Κάλμαν είναι ένας άνδρας που ζει μόνος του, εξηγεί λεπτομερώς τις απόψεις του για τη ζωή και τις αρχές που του δίδαξε ο παππούς του, και μιλάει για τη δουλειά του στην αλίευση  καρχαριών και για το κυνήγι αλεπούδων. Κυκλοφορεί στο χωριό με ένα σήμα σερίφη, φορώντας το καουμπόικο καπέλο του και έχοντας μαζί του ένα πιστόλι Μάουζερ, αντικείμενα που είναι ο μόνος δεσμός με τον Αμερικανό πατέρα του, ο οποίος υπηρέτησε στη στρατιωτική βάση των ΗΠΑ και έχει επιστρέψει εδώ και πολλά χρόνια στην πατρίδα του. Μέσα από την απεικόνιση της ζωής του Κάλμαν και την απόδοση των σκέψεών του και των παρατηρήσεων που κάνει για τους συγχωριανούς του, ο Σμιτ περιγράφει την κουλτούρα και τα οικονομικά προβλήματα της αγροτικής Ισλανδίας και τις πολύπλοκες σχέσεις των κατοίκων μεταξύ τους και με το περιβάλλον, ενώ σταδιακά αποκαλύπτει σημαντικές πληροφορίες για την υπόθεση.

Με έξυπνο τρόπο αποδίδονται και οι δευτερεύοντες χαρακτήρες,  οι εκκεντρικοί και ενίοτε διασκεδαστικοί, «καλοί» ή «κακοί» χωρικοί, που προσπαθούν να επιβιώσουν στις νέες οικονομικές συνθήκες, σε έναν τόπο που μαραζώνει, παρακολουθώντας τις μεγάλες αλλαγές στον τρόπο ζωής τους. Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στον αγαπημένο παππού του Κάλμαν, τον μόνο άνθρωπο που τον καταλάβαινε πλήρως, και τώρα βρίσκεται σε ένα γηροκομείο με περιορισμένες δυνατότητες επικοινωνίας με το περιβάλλον.

Ο ίδιος ο τόπος, με την κοινότητα που αργοπεθαίνει, το ασυνήθιστο περιβάλλον, τις καιρικές συνθήκες, ακόμη και τα ζώα του, αποτελεί βασικό χαρακτήρα και περιγράφεται με ζωντανό και ενδιαφέροντα τρόπο.

 

Το πολύ πρωτότυπο στοιχείο του Κάλμαν είναι ο ιδιαίτερος πρωταγωνιστής του [2], που  ουσιαστικά αποτελεί την κινητήρια δύναμη του μυθιστορήματος. Η χρήση του αφελούς αλλά παρατηρητικού αφηγητή σε συνδυασμό με την αργά αναπτυσσόμενη πλοκή δίνουν έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα στο βιβλίο. Σε αυτό συμβάλλει και το στιλ γραφής με παραγράφους που αρχίζουν με αυτά που βλέπει ο Κάλμαν, στη συνέχεια «ξεφεύγουν» σε ιστορίες του παρελθόντος, και κατόπιν επιστρέφουν σε αυτά που κάνει ο πρωταγωνιστής.

 

Ο Schmidt κατορθώνει μα δημιουργήσει ένα μυθιστόρημα που δεν μοιάζει με τα σκανδιναβικά αστυνομικά που έχουμε διαβάσει ως τώρα: λιγότερο ζοφερό αλλά με σοβαρή πλοκή, γλαφυρό, συγκινητικό και ταυτόχρονα με χιούμορ (που θυμίζει Árni Þórarinsson και Hallgrímur Helgason), προκλητικό και στοχαστικό. Ένα «ανορθόδοξο», ιδιαίτερο και πολύ ενδιαφέρον βιβλίο που αξίζει να διαβάσετε.

 

 

 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Βλ. σχετικά και Ν. Μ. Γεωργιάδης (2021), Οδηγός για τη σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία (21-22, Σημ. 2)

[2] Υπάρχουν σκανδιναβικά αστυνομικά με κεντρικούς χαρακτήρες (και αφηγητές) παιδιά από δυσλειτουργικές οικογένειες (όπως το πολύ καλό Resin της Ane Riel), αλλά δεν θυμάμαι κάποιο με ήρωα έναν ενήλικο με νοητική υστέρηση, όπως ο Κάλμαν.

 

*Ευχαριστώ τις εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ για το αντίτυπο του βιβλίου