ΜΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΕ ΤΗ ΜΑΡΙΑ ΜΑΡΤΖΟΥΚΟΥ

[Photo από greekneewsagenda.gr]

ΜΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΕ ΤΗ ΜΑΡΙΑ ΜΑΡΤΖΟΥΚΟΥ

Η πρώτη φορά που ήρθα σε επαφή με τη δουλειά της Μαρίας ήταν πριν από δέκα περίπου χρόνια, όταν κυκλοφόρησαν, σε δική της μετάφραση, τα πρώτα μυθιστορήματα δύο πολύ γνωστών συγγραφέων της σύγχρονης φινλανδικής αστυνομικής λογοτεχνίας, του Μάτι Ρόνκα και της Λέενα Λέχτολάινεν, και ανακάλυψα ότι είχε ήδη μια μακρά ιστορία στον χώρο της μετάφρασης. Τον Μάρτιο του 2018 συναντηθήκαμε στην παρουσίαση του βιβλίου μου Σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία. Όψεις της κοινωνίας και της πολιτικής, και από τότε βρεθήκαμε σε διάφορες εκδηλώσεις, όπως αυτήν των σκανδιναβικών Πρεσβειών και Ινστιτούτων, και παρουσιάσεις βιβλίων. Τον Ιούνιο του 2023 συμμετείχα μαζί της και με τον Σωτήρη Σουλιώτη στην εκδήλωση με θέμα «Μεταφράζοντας Σκανδιναβούς στα ελληνικά» που έγινε το πλαίσιο του 2ου Φεστιβάλ Αστυνομικού  Μυθιστορήματος (Crime Fiction Stories – Τεύχος 2) στα Ιωάννινα.

– Μαρία, χαίρομαι πολύ που «βρισκόμαστε» πάλι για να συζητήσουμε σχετικά με τις μεταφράσεις μυθιστορημάτων της Βόρειας αστυνομικής λογοτεχνίας. Θα ήθελα να πω, για τους αναγνώστες που σε γνωρίζουν κυρίως από τα φινλανδικά αστυνομικά, ότι έχεις σπουδάσει ελληνική και φινλανδική λογοτεχνία και άρχισες να ασχολείσαι με τη μετάφραση στα τέλη της δεκαετίας του ’80. Θα μας πεις δύο λόγια για το πώς ξεκίνησε το ενδιαφέρον σου για τη φινλανδική λογοτεχνία και για το πώς αποφάσισες να ασχοληθείς με τη μετάφραση;

Χαίρομαι κι εγώ, Νίκο μου, που τα λέμε και σε ευχαριστώ πολύ. Άρχισα να μεταφράζω πολλά χρόνια πίσω, τότε που, όπως ανέφερες, σπούδαζα στο πανεπιστήμιο του Ελσίνκι. Στα μαθήματα φινλανδικής γλώσσας και λογοτεχνίας διαβάζαμε θυμάμαι το έπος Κάλεβάλα κι έγραφα από δίπλα τα δύσκολα σημεία στα ελληνικά. Βγήκε δεκαπεντασύλλαβος κι αυτό μ’ έσπρωξε να προσπαθήσω να μεταφράσω όλο το άσμα. Συνέχισα με ποίηση, ιδιαίτερα του Πένττι Σάαρικόσκι, ενός ποιητή που είχε μελετήσει σε βάθος την αρχαία ελληνική γραμματεία, είχε μάλιστα μεταφράσει ο ίδιος στη γλώσσα του την Οδύσσεια αλλά και λυρικούς. Δεν πίστευα βέβαια ότι οι μεταφράσεις μου έχουν λογοτεχνικές αξιώσεις –άλλωστε δεν ήμουν καν είκοσι πέντε χρονών– αλλά μέσα από μια σειρά συμπτώσεων, καλής τύχης και αγαπημένων ανθρώπων έφτασαν στα χέρια της συντακτικής ομάδας του κερκυραϊκού «Πόρφυρα». Και δημοσιεύτηκαν. Αυτό μου έδωσε φτερά να συνεχίσω, μεταφράζοντας πάντα την ποίηση που με συγκινούσε, κυρίως για τη δική μου ευχαρίστηση. Στην πορεία επεκτάθηκα και στην πεζογραφία.

– Ουσιαστικά, η αστυνομική λογοτεχνία αποτελεί ένα μικρό μέρος της μεταφραστικής δουλειάς σου. Έχεις μεταφράσει μυθιστορήματα (ανάμεσά τους ιστορικά και αστυνομικά του Μίκα Βάλταρι), ποιήματα, παραμύθια, αλλά και ένα μέρος από το διεθνώς γνωστό εθνικό έπος των Φινλανδών, την Κάλεβάλα, για το οποίο τιμήθηκες με διάκριση από την Ελληνική Εταιρεία Μεταφραστών Λογοτεχνίας. Μπορείς να ξεχωρίσεις κάποια από αυτά, τα μη-αστυνομικά βιβλία που θεωρείς ότι αποτέλεσαν σημαντικά βήματα στη μεταφραστική σου πορεία;

 Αναμφισβήτητα τα έργα του Μίκα Βάλταρι, ενός από τους κορυφαίους Φινλανδούς συγγραφείς. Ιωάννης Άγγελος, Σινουχέ ο Αιγύπτιος, Τουρμς ο αθάνατος και πρόσφατα Ο Προσκυνητής – Τα νεανικά χρόνια του Ιωάννη Άγγελου. Όλα κυκλοφορούν από της εκδόσεις «Καλέντη». Και βέβαια η μετάφραση –έστω και τμήματος– του έπους Κάλεβάλα.

– Για να έλθουμε στην αστυνομική λογοτεχνία. Αν και η παράδοση του είδους στη Φινλανδία αρχίζει λίγο αργότερα από άλλες Βόρειες Χώρες, για πολλά χρόνια η δημοτικότητά του είναι μεγάλη, ενώ, ιδιαίτερα κατά τις τελευταίες δεκαετίες, έχει εμφανιστεί σημαντικός αριθμός συγγραφέων, έχει δημιουργηθεί ευρύ και αφοσιωμένο αναγνωστικό κοινό και έχει αυξηθεί ο αριθμός των μεταφρασμένων σε άλλες γλώσσες βιβλίων. Ωστόσο, το φινλανδικό αστυνομικό δεν έχει ακόμη πραγματοποιήσει την «έκρηξη», αρκετοί συγγραφείς δεν έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά και δεν έχουν γίνει γνωστοί στο διεθνές κοινό. Ως πιθανοί λόγοι έχουν αναφερθεί από μελετητές οι δυσκολίες της γλώσσας, το «πολύ σκοτεινό» για Άγγλους και Αμερικανούς στυλ των μυθιστορημάτων ή, ακόμη, και το λιγότερο επιτυχημένο μάρκετιν, σε σύγκριση π.χ. με τη Σουηδία. Θα μπορούσες να σχολιάσεις πάνω σε αυτό;

 Δεν νομίζω πως έχει να κάνει με το μάρκετιγκ, έχουν πολύ καλό. Πριν από καμιά δεκαριά χρόνια βρέθηκα σε ένα μεγάλο συνέδριο στο Ελσίνκι, διοργάνωση του Οργανισμού προώθησης της φινλανδικής λογοτεχνίας. Ήμασταν καμιά πενηνταριά μεταφραστές απ’ όλο τον κόσμο. Επέλεξα να πάρω μέρος σε μια συνάντηση με συγγραφείς αστυνομικής λογοτεχνίας. Ήταν παρόντες η Λέενα Λέχτολάινεν, ο Μάττι Ρόνκα και μερικοί άλλοι. Όταν τέθηκε το ερώτημα γιατί οι Σουηδοί ομόλογοί τους έχουν μεγάλη πέραση και οι Φινλανδοί όχι, κάποιος απ’ όλους απάντησε γελώντας ότι για τους Σουηδούς φταίει για όλα η ρημάδα η κοινωνία, γι’ αυτό έχουν τόση πέραση! Ίσως είναι αυτό!

– Η κατάσταση που περιγράψαμε συνοπτικά παραπάνω είναι ακόμη πιο ορατή στη χώρα μας, όπου θα λέγαμε ότι η φινλανδική αστυνομική λογοτεχνία είναι πολύ λίγο γνωστή, αφού το ελληνικό αναγνωστικό κοινό δεν είχε την ευκαιρία να διαβάσει βιβλία του Μάτι Γιόενσου, του Χάρι Νύκανεν, του Γιάρκο Σίπιλα ή της Κάτι Χιεκαπέλτο, για να αναφέρω κάποια από πιο γνωστά διεθνώς ονόματα (ευτυχώς έργα τους κυκλοφορούν στα αγγλικά και στα γερμανικά), ενώ πολύ μικρή ήταν η γεύση που πήρε από τη Λέενα Λέχτολάινεν, τον Μάττι Ρόνκα, αλλά και από τον Άντι Τουομάινεν (μέχρι τώρα). Θα μας πεις τις εντυπώσεις σου για κάποια αστυνομικά που ξεχωρίζεις από αυτά που έχεις μεταφράσει;

Ξεχωρίζω τον Μάττι Ρόνκκα και είναι κρίμα που δεν προχώρησε η έκδοση των έργων του. Έχει μεταφραστεί μόνο το Ο άνθρωπος που έμοιαζε με δολοφόνο. Ήρωάς του ο φινλανδικής καταγωγής ιδιωτικός ντετέκτιβ Βίκτορ Κάρπα, πρώην Σοβιετικός αθλητής, προπονητής και κατάσκοπος. Στην Φινλανδία θεωρείται Ρώσος και στην Ρωσία Φινλανδός, ο ίδιος όμως νιώθει ξένος και στις δυο του πατρίδες. Μικροαπατεώνας για τα προς το ζην, μπλέκεται λίγο και με τη ρωσική και την εσθονική μαφία. Η Φινλανδία και η Ελλάδα δεν έχουν κοινά μόνο τα χρώματα στις σημαίες τους…

– Υπάρχουν φινλανδοί συγγραφείς, μεταφρασμένοι ή όχι στη χώρα μας, τους οποίους θα ήθελες να μεταφράσεις;

Ελπίζω να καταφέρω κάποια στιγμή να ολοκληρώσω τη μετάφραση του έπους Κάλεβάλα, που αποτελείται συνολικά από 22.795 στίχους, 50 άσματα, από τα οποία έχω μεταφράσει τα 20. Απομένουν μόνο 13.208 στίχοι!

– Η έκρηξη της σκανδιναβικής αστυνομικής λογοτεχνίας ακολουθήθηκε από την επιτυχημένη πορεία ανάλογων τηλεοπτικών σειρών, ανάμεσά τους και φινλανδικών, όπως Karppi (Deadwind), Sorjonen (Bordertown), Ivalo (Arctic Circle), που είναι γνωστές και στην Ελλάδα. Έχεις παρακολουθήσει τέτοιες σειρές και θα μπορούσες να συστήσεις κάποιες σε όσους/ες ενδιαφέρονται;  

 Έχω δει το Karppi και είναι όντως τόσο φινλανδικό! Μου άρεσε. Να το δείτε!

– Μέχρι πρόσφατα ήσουν η μοναδική, αν δεν κάνω λάθος, μεταφράστρια βιβλίων από τα φινλανδικά στα ελληνικά. Τον τελευταίο καιρό έχεις συνεργαστεί σε αστυνομικά (όπως του Σέεκ και του Τουομάινεν) με τη Ρίικκα Πούλκινεν, μεταφράστρια και ερευνήτρια της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Ποιος είναι ο τρόπος εργασίας που ακολουθείτε σε αυτή τη διαδικασία και ποιες οι εμπειρίες σου από τη συνεργασία με τη Ρίικκα; 

 Δεν ήμουν μοναδική, την αρχή έκανε ο Δημοσθένης Κούρτοβικ. Η Ρίικκα είναι ένα ταλαντούχο κορίτσι που μεταφράζει ελληνική λογοτεχνία στα φινλανδικά. Η ανθολογία ελληνικής ποίησης μάλιστα που εκδόθηκε πριν από δύο χρόνια με τον τίτλο Aurinkokello, δηλαδή Ηλιακό ρολόι, βρίσκεται στη βραχεία λίστα των βραβείων «Kääntäjäkarhu». Ζήτησα τη συνεργασία της στα αστυνομικά γιατί η γλώσσα είναι σημερινή καθομιλούμενη, ή μάλλον σλανγκ, και είπα να μην την ενοχλώ κάθε τόσο με ερωτήσεις. Εκείνη κάνει μια πρώτη μετάφραση κι έπειτα παραλαμβάνω εγώ. Σκύβουμε πάντα μαζί πάνω από κάθε δυσκολία. Η Ρίικκα εξασκεί τα ελληνικά της κι εγώ μαθαίνω πώς βρίζουν σήμερα στη Φινλανδία!

– Τι θα μπορούσες να μας πεις για την κατάσταση στον χώρο της μετάφρασης στην Ελλάδα και για τη θέση των μεταφραστών;

 Τι να πω; Ευτυχώς δεν είμαι επαγγελματίας, με την έννοια δεν βιοπορίζομαι από τη μετάφραση.

– Θα ήθελες να προσθέσεις κάτι άλλο στα όσα είπαμε;

Θα ήθελα να προσθέσω ότι η Φινλανδία κάνει εξαιρετική δουλειά στην προώθηση της λογοτεχνίας της στο εξωτερικό, τόσο ο κρατικός τομέας -επιδοτήσεις μεταφράσεων, σεμινάρια, συνέδρια, κάθε πρακτική βοήθεια στους μεταφραστές– όσο και ο ιδιωτικός, οι εκδότες δηλαδή και οι ατζέντηδες. Ελπίζω από τη μεριά του κράτους να συνεχιστεί – δυστυχώς άρχισαν κι εκεί οι περικοπές. Το θέμα δεν είναι μόνο πόσα δίνεις, αλλά όσα μπορείς να δώσεις να τα δώσεις εγκαίρως. Μάλλον η Ελλάδα δεν μπορεί να δώσει επιχορηγήσεις ύψους 400.000 ευρώ που έδινε ως πρόσφατα η Φινλανδία, και 50.000 όμως αν έχει να δώσει, ας τα δώσει αμέσως μετά την έκδοση του βιβλίου και όχι λόγω γραφειοκρατικών αγκυλώσεων έπειτα από κανένα χρόνο και αν.

Σε ευχαριστώ πολύ για την κουβέντα που είχαμε και ελπίζω να δούμε σύντομα και άλλες μεταφράσεις σου.

Κι εγώ ευχαριστώ