Ο Νέσμπε, ακόμη, σε σταυροδρόμι (;)
Με αφορμή το Νυχτόσπιτο
Πριν από πέντε χρόνια είχε δημοσιευτεί στο περιοδικό πολάρ (5, Δεκέμβριος 2019, σ.18-19) ένα κείμενό μου, με τίτλο παρόμοιο με αυτής της ανάρτησης [βλ. εδώ], το οποίο έκλεινε με μια διαπίστωση και ένα ερώτημα: «Φαίνεται ότι μετά το Μαχαίρι, ο ήρωας και ο δημιουργός του βρίσκονται σε ένα σταυροδρόμι και το ερώτημα είναι τι θα συμβεί στη συνέχεια […] Θα μπορέσει ο Νέσμπε να κάνει μία ‘επανεκκίνηση’ του Χόλε, και αν ναι, πόσο πειστική θα είναι η ‘επιστροφή’ του;».
Κατά την παραμονή του σε αυτό το «σταυροδρόμι», ο συγγραφέας έγραψε ένα αυτόνομο μυθιστόρημα (Βασίλειο), δύο συλλογές ιστοριών (Ο άρχοντας της ζήλειας και Το νησί των αρουραίων), και κατόπιν φάνηκε ότι επιστρέφει στον δρόμο της σειράς με τον διάσημο ήρωά του, με το Ματωμένη Σελήνη (2023). Και ενώ αναμενόταν να συνεχίσει να βαδίζει μαζί με τον Χάρι, έρχεται το αυτόνομο Νυχτόσπιτο (μτφ. Γ. Κονδύλης, Μεταίχμιο, 2024), που κυκλοφόρησε στη χώρα μας πριν από λίγο καιρό. Το Νυχτόσπιτο διαφέρει σημαντικά από όλα τα προηγούμενα (αστυνομικά, αλλά και παιδικά) του συγγραφέα, αφού είναι το πρώτο του «μυθιστόρημα τρόμου», και γι’ αυτόν τον λόγο δεν θα αποτελέσει αντικείμενο σχολιασμού σε αυτό το μπλογκ, το οποίο ασχολείται αποκλειστικά με τα σκανδιναβικά αστυνομικά. Ωστόσο, αποτελεί και αυτό «βήμα» στην πορεία που ακολουθεί ο Νέσμπε παράλληλα με τη σειρά του Χόλε και σε αυτό το πλαίσιο κρίνεται σκόπιμο να αναφερθούμε σε αυτό.
Καταρχάς να σημειώσουμε ότι ο Νέσμπε έχει δείξει τα τελευταία χρόνια πως δεν διστάζει να πειραματιστεί με διάφορα λογοτεχνικά είδη και υποείδη, όπως γίνεται φανερό κυρίως στα διηγήματα της συλλογής Το Νησί των αρουραίων, στα οποία υπάρχουν στοιχεία δυστοπίας ή/και επιστημονικής φαντασίας. Στην περίπτωση του Νυχτόσπιτου, ο πειραματισμός αυτός τον μεταφέρει για πρώτη φορά σε άλλο είδος, πολύ διαφορετικό από το αστυνομικό. Όμως, εκτός από αυτό, για το συγκεκριμένο μυθιστόρημα μπορούν να γίνουν και κάποιες άλλες παρατηρήσεις (αρκετά από τα παρακάτω περιλαμβάνονται και στην κατατοπιστική εισαγωγή του Γρηγόρη Κονδύλη). Ενδεικτικά:
-η ιστορία τοποθετείται εξ ολοκλήρου εκτός Βόρειων χωρών, σε τόπο που σαφέστατα παραπέμπει σε μια (φανταστική) περιοχή των ΗΠΑ. Ωστόσο, το «σκανδιναβικό στοιχείο» είναι παρόν, τόσο στα επώνυμα κεντρικών χαρακτήρων (Χάνσεν, Γιούνασον) όσο και σε τοπωνύμια (Σπάϊλσκούγκεν – δάσος κατόπτρων, βλ. π.χ. σ. 131) ενώ γίνεται αναφορά και στο «σπιτίσιο ακβαβίτ»[1] (σ. 198),
-για πρώτη φορά εντοπίζονται, σε τέτοια έκταση, στη γραφή του Νέσμπε ένα «παιχνίδι» με τις λέξεις και ένας «διάλογος» του συγγραφέα με πολλά λογοτεχνικά έργα, αλλά και κινηματογραφικές ταινίες. Το πρώτο «νέο» χαρακτηριστικό είναι φανερό τόσο στον τίτλο του αναμορφωτηρίου Ορτποτάκ (αντεστραμμένη η λέξη «κάτοπτρο»), όσο και, κυρίως, στο ονοματεπώνυμο Richard Elauved που επιλέγει ο κεντρικός χαρακτήρας για τον μυθιστορηματικό ήρωά του (θεωρούσα ότι το επίθετο αποτελούσε αναγραμματισμό του «devalued»/«υποτιμημένος», αλλά τελικά έκανα λάθος, όπως αποκαλύπτεται από την «αποκρυπτογράφηση» του ονοματεπωνύμου, αρκετά αργότερα στο βιβλίο -σ. 184). Σχετικά με το δεύτερο χαρακτηριστικό, ο Νέσμπε μάς είχε συνηθίσει στα μυθιστορήματά του μέχρι τώρα στις πολλές «μουσικές» αναφορές (κυρίως σε ροκ τραγουδιστές, συγκροτήματα και τίτλους τραγουδιών). Στο Νυχτόσπιτο, από την άλλη, υπάρχει ένα πλήθος άμεσων ή έμμεσων αναφορών, ίσως ως φόρος τιμής, τόσο σε λογοτεχνικά έργα και συγγραφείς, όσο και σε κινηματογραφικές ταινίες. Εντελώς ενδεικτικά σημειώνουμε τη σειρά Ανατριχίλες (Goosebumps)[2] του Ρόμπερτ Στάιν, τη Μεταμόρφωση του Κάφκα, τα έργα του Στίβεν Κινγκ (ιδιαίτερα το It /Το Αυτό), τον Άρχοντα των μυγών του Ουίλιαμ Γκόλντιν, το The Black Phone του Τζο Χιλ, αλλά και το The Birds του Χίτσκοκ (στη σκηνή της επίθεσης στον Ρίτσαρντ, στην οποία τα τζιτζίκια με τα κόκκινα μάτια αντικαθιστούν τα πουλιά, σ. 64-66) και το Night of the Living Dead, όχι μόνο με τη συχνή εμφάνιση της Πόντιακ λε Μαν[3], αλλά και με την αναφορά στην ίδια την ταινία (σ. 35, 176).
Ο Νέσμπε χρησιμοποιεί εδώ αυτά τα νέα στοιχεία, μαζί με «εργαλεία» που γνωρίζει πολύ καλά, όπως οι ανατροπές και η σταδιακή δημιουργία έντασης. Γράφει ένα μυθιστόρημα, το πρώτο μέρος του οποίου θα μπορούσε να θεωρηθεί ένα (προσχέδιο για) «εφηβικό μυθιστόρημα τρόμου», ενώ η υπόθεση ανατρέπεται στο δεύτερο μέρος, για να ανατραπεί εκ νέου στο τρίτο, κεντρίζοντας το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Την απάντηση για το αν οι πειραματισμοί του με το μυθιστόρημα τρόμου είναι επιτυχείς θα τη δώσουν οι μελετητές του είδους.
Από τη σκοπιά που ενδιαφέρει εμάς, φαίνεται ότι ο Νέσμπε παραμένει στο «σταυροδρόμι», και κάνει βήματα (περισσότερο ή λιγότερο δημιουργικά και ενδιαφέροντα) μπρος-πίσω σε διάφορες κατευθύνσεις, ενώ φαίνεται ότι ακόμη προβληματίζεται για το μέλλον του Χόλε.
Ο Γρηγόρης Κονδύλης κλείνει την εισαγωγή του στο βιβλίο γράφοντας ότι οι αναγνώστες που μπορούν να αποδεχτούν ότι ένα ακουστικό τηλεφώνου έχει τη δυνατότητα να καταβροχθίσει ένα αγόρι, σίγουρα θα απολαύσουν το Νυχτόσπιτο (σ. 11).
Εμείς, όπως πολλοί άλλοι αναγνώστες του συγγραφέα, περιμένουμε τι θα αποφασίσει να κάνει κυρίως με τη σειρά του Χόλε αλλά και, γενικότερα, με την πορεία του στο αστυνομικό μυθιστόρημα.
*Ευχαριστώ τις εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ για το αντίτυπο του βιβλίου
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Akvavit [akevitt νορβηγικά]: Αλκοολούχο ποτό που παράγεται κυρίως στη Σκανδιναβία, με απόσταξη από δημητριακά ή πατάτες, αρωματισμένο από ποικιλία βοτάνων.
[2] Σχεδόν όλα τα βιβλία της σειράς τρόμου για εφήβους Ανατριχίλες κυκλοφορούν στα ελληνικά από διάφορες εκδόσεις (τα 50 από τον ΚΕΔΡΟ)
[3] Το αυτοκίνητο Πόντιακ λε Μαν, μοντέλο του 1967 της γνωστής αμερικανικής αυτοκινητοβιομηχανίας, εμφανίζεται στην εναρκτήρια σκηνή της κινηματογραφικής ταινίας Night of the Living Dead (1968) του Τζορτζ Ρομέρο, η οποία όρισε το υποείδος ταινιών τρόμου με ζόμπι.
ΣΚΑΝΔΙΝΑΒΙΚΗ ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ 