[Photo: Σάκης Σαρακίνης, https://www.facebook.com/agatha.crime.festival/%5D
ΜΙΛΩΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ARNE DAHL
Το παρακάτω κείμενο αποτελεί την εισήγηση που διαβάστηκε στην εκδήλωση για τον Άρνε Νταλ, στο 4ο Φεστιβάλ Αστυνομικής Λογοτεχνίας στην Αθήνα ( 20 Μαίου 2023). Η αγγλική μετάφραση του κειμένου είχε σταλεί στον συγγραφέα ηλεκτρονικά και του δόθηκε αντίγραφο πριν από την εκδήλωσης.
Η συμπλήρωση, φέτος, 25 χρόνων από την πρώτη εμφάνιση του Άρνε Νταλ στον χώρο της αστυνομικής λογοτεχνίας και η παρουσία του συγγραφέα στο Φεστιβάλ, δίνουν την ευκαιρία για μια πολύ σύντομη επισκόπηση της πολύχρονης και ιδιαίτερα επιτυχημένης πορείας του με αναφορά, κυρίως, σε βασικά ειδολογικά και θεματολογικά χαρακτηριστικά.
Η περίοδος από το 1998 έως το 2014 θα μπορούσε να χαρακτηριστεί από τρεις όρους: πολίς προσίντουραλ, κοινωνικοπολιτική θεματολογία και κριτική οπτική, και διεθνοποίηση του σουηδικού αστυνομικού μυθιστορήματος.
Το έργο που καθιερώνει διεθνώς τον Νταλ είναι μια δεκαλογία (αν και ουσιαστικά πρόκειται για 11 βιβλία, όπως θα δούμε παρακάτω) με την Ομάδα Α, που εκδίδονται από το 1998 έως το 2008, και αποτελούν χαρακτηριστικά δείγματα πολίς προσίντουραλ, με επιρροές κυρίως από τον ΜακΜπέιν και τους προπάτορες της σύγχρονης σκανδιναβικής αστυνομικής λογοτεχνίας Χιεβάλ και Βαλέε. Τοποθετούνται χρονικά στην περίοδο 1997-2007 και ασχολούνται κυρίως με τη σουηδική πραγματικότητα, με τις νέες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες που δημιουργούνται από την οικονομική κρίση της δεκαετίας του 1990 και μετά. Η Ομάδα Α αντιμετωπίζει υποθέσεις τρομοκρατίας, τράφικιν, λαθρεμπορίου ναρκωτικών, ομηρίας, ληστείες, το διαδικτυακό και το διεθνές οργανωμένο έγκλημα, ενώ ο Νταλ αφήνει να διαφανεί το ενδιαφέρον του για τις διεθνείς πλευρές της εγκληματικότητας και τις συνέπειες της παγκοσμιοποίησης στη σουηδική κοινωνία. Δίνει έτσι μια διεθνή προοπτική στο έργο του, η οποία θα ολοκληρωθεί στη σειρά που θα ακολουθήσει.
Σε αυτή την επόμενη σειρά (που εκδίδεται από το 2011 έως το 2014), πρωταγωνιστεί η ΟπΚοπ, μια νέα άκρως μυστική ομάδα διευρωπαϊκής αστυνομικής συνεργασίας της Γιούροπολ. Υπάρχει μια αφηγηματική γέφυρα από την Ομάδα Α στην Όπκοπ. Όταν η πρώτη διαλύθηκε, κάποια μέλη της μεταφέρθηκαν στη σουηδική αστυνομία και κάποια άλλα στρατολογήθηκαν στην ομάδα μέσα στη Γιούροπολ όπου συνεργάζονται με άλλους ευρωπαίους συναδέλφους τους. Άλλωστε, βασικό στοιχείο και των δύο σειρών είναι η ύπαρξη της ομάδας, μιας συλλογικότητας αστυνομικών, στην οποία όλα τα μέλη έχουν ίση αξία, είναι ικανοί ερευνητές, γνωρίζουν τη θέση τους στην ομάδα και αλληλοσυμπληρώνονται απόλυτα.
Σε αυτά τα τέσσερα μυθιστορήματα, ο Νταλ περιγράφει τον «νέο κόσμο», δημιούργημα των σύνθετων σημαντικών αλλαγών από τα τέλη του 20ού αιώνα, και δίνει μια εικόνα του σύγχρονου διεθνούς οργανωμένου εγκλήματος, που σταδιακά αποκτά τον έλεγχο όχι μόνο των μεγάλων επιχειρήσεων αλλά και της πολιτικής, τόσο σε τοπικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Έτσι, διευρύνει το πλαίσιο στο οποίο εκτυλίσσεται η σύνθετη και καλά σχεδιασμένη πλοκή των μυθιστορημάτων του σε όλη την Ευρώπη, την οποία παρουσιάζει ως το κέντρο των εξελίξεων σχετικά με το έγκλημα και την αντιμετώπισή του, αλλά και σε άλλες χώρες του κόσμου. Αυτό είναι το νέο τοπίο της αστυνομικής λογοτεχνίας, μέσα στο οποίο ο συγγραφέας σκιαγραφεί μια πιθανή μελλοντική αστυνομική οργάνωση και νέες μεθόδους έρευνας για την αντιμετώπιση της νέας εγκληματικότητας.
Ο Νταλ είναι από τους πρώτους που προωθούν τη διεθνοποίηση της σουηδικής αστυνομικής λογοτεχνίας, μια «διεθνοποίηση» που δεν αφορά μόνο στους τόπους όπου τοποθετούνται τα μυθιστορήματα και την ανάμιξη του διεθνούς εγκλήματος, αλλά θέτει και ζητήματα σχετικά με την εθνική και την ευρωπαϊκή πολιτισμική ταυτότητα των πρωταγωνιστών [π.χ. βλέπουμε πως αν και η επίδραση εθνικών στερεοτύπων είναι αρχικά φανερή στις περιγραφές χαρακτήρων και στις σχέσεις, αργότερα επικρατεί ο αλληλοσεβασμός και η αρμονική συνεργασία]. Με το έργο του και ιδιαίτερα με τη σειρά Όπκοπ, φαίνεται σαν να παίρνει τη σκυτάλη από το τελευταίο βιβλίο του Μάνκελ (2009), στο οποίο ο Βαλάντερ, πάσχοντας από Αλτσχάιμερ γίνεται μια φιγούρα που αντιπροσωπεύει όχι μόνο το τέλος της διάσημης σειράς, αλλά και το τέλος του παραδοσιακού σουηδού αστυνομικού που «δεν μπορεί πλέον να αντιμετωπίσει τη σύγχρονη εγκληματικότητα», ενώ η κόρη του «εκπροσωπεί μια πιο σύγχρονη και ευρωπαϊκή γενιά», πιο κατάλληλη να ανταποκριθεί στις νέες προκλήσεις· και σε αυτή τη γενιά ανήκουν οι, περισσότερο Ευρωπαίοι παρά Σουηδοί, πρωταγωνιστές-μέλη της Όπκοπ.
Στα βιβλία αυτής της περιόδου ο Άρνε Νταλ αναδεικνύεται ως ένας από τους πιο πολιτικούς σύγχρονους σουηδούς συγγραφείς, αν και με διαφορετικό τρόπο από τους Χιεβάλ και Βαλέε. Περισσότερο από την κριτική του συστήματος, τον ενδιαφέρει να δείξει το πώς αυτό μετασχηματίζεται και με ποιον τρόπο οι σημαντικές πολιτικές και κοινωνικοοικονομικές αλλαγές από τη δεκαετία του 1990 και μετά επηρεάζουν τους ανθρώπους, τόσο στη Σουηδία όσο και στην Ευρώπη. Πρέπει, πάντως, να σημειώσουμε ότι στις τελευταίες σελίδες του πρώτου βιβλίου της ΟπΚοπ (Κινέζικοι ψίθυροι, 2011) υπάρχει μια αναφορά στο Οι τρομοκράτες (Terroristerna), τελευταίο έργο της Χιεβάλ και του Βαλέε, η οποία «επισημαίνει ότι πέρα από τον νέο κόσμο που περιγράφει ο Νταλ, το μυθιστόρημα έχει ισχυρό και στενό δεσμό με την κοινωνικοπολιτική κριτική της παράδοσης της σουηδικής αστυνομικής λογοτεχνίας» .
Το 2016, πέντε χρόνια μετά το τέλος της σειράς με την Όπκοπ, εκδίδεται το Επτά μείον ένα (Utmarker). Είναι το πρώτο μιας νέας πενταλογίας, που ολοκληρώνεται το 2021, με κεντρικούς χαρακτήρες τον επιθεωρητή Σαμ Μπέργερ και την πράκτορα της Ασφάλειας Μόλι Μπλουμ. Αυτά τα μυθιστορήματα σηματοδοτούν μια τομή στη μέχρι τότε πορεία του συγγραφέα, αφού το ενδιαφέρον εστιάζεται κυρίως στην αστυνομική έρευνα μικρότερης κλίμακας, χωρίς τις σημαντικές συλλογικές προσπάθειες που συναντούσαμε στα προηγούμενα έργα του, και σε ψυχολογικά θέματα, είναι λιγότερο «πολιτικά», και οι κύριοι χαρακτήρες τους είναι λιγότεροι σε σχέση με τις πολυπρόσωπες ομάδες που πρωταγωνιστούσαν στις προηγούμενες σειρές. Έτσι, φαίνεται ότι ο Νταλ στρέφεται από το προσφιλές του τυπικό πολίς προσίντουραλ σε αυτό που θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε «αστυνομικό θρίλερ».
Είναι μια στροφή που δεν θα έπρεπε να παραξενέψει τους προσεκτικούς αναγνώστες του, αφού έχει δείξει ότι έχει τα λογοτεχνικά εφόδια και την ικανότητα να ασχολείται επιτυχώς με διαφορετικά υποείδη του αστυνομικού, ενώ ταυτόχρονα διατηρεί στα έργα του έναν διάλογο με την παγκόσμια λογοτεχνία και τέχνη.
Αναφέρουμε ενδεικτικά το πρώτο βιβλίο της Ομάδας Άλφα, με τίτλο Misterioso, από τον δίσκο και το γνωστό μουσικό κομμάτι του Thelonious Monk, τα αποσπάσματα από τις Μεταμορφώσεις του Οβίδιου στο Τυχαίο θύμα, τον σεξπηρικό τίτλο του Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας αλλά και τους στίχους από τραγούδια των Police στο ίδιο βιβλίο και, τέλος, τη Μόλι Μπλουμ, το όνομα της οποίας καταφανώς παραπέμπει στον Οδυσσέα του Τζόις.
Να θυμίσουμε εδώ ότι στο 11ο βιβλίο της πρώτης σειράς, το Έντεκα (Εlva), τα μέλη της Ομάδας Α, που έχει πλέον διαλυθεί, βρίσκονται προσκεκλημένα σε ένα αρχοντικό στην εξοχή, όπου το καθένα τους αφηγείται μια ιστορία γύρω από το τραπέζι του δείπνου. Πρόκειται, για ένα έργο που έχει χαρακτηριστεί από τις κριτικές «ιδιαίτερα ενδιαφέρον», «περίεργο», «απροσδόκητο», «παιγνιώδες», για μια συλλογή 11 ιστοριών από τα μέλη της Ομάδας Α και τον συγγραφέα, σε ένα πλαίσιο που θυμίζει το Δεκαήμερο του Βοκακίου, αλλά και την Άγκαθα Κρίστι, ένα έργο χαρακτηριστικό δείγμα της υψηλής λογοτεχνικής γραφής του Νταλ και της ικανότητάς του να διασχίζει με επιτυχία τα σύνορα μεταξύ λογοτεχνικών ειδών και υποειδών.
Αυτή η σημαντική στροφή με τη νέα πενταλογία γίνεται γιατί, όπως επισημαίνει ο ίδιος:
«Έρχεται μια στιγμή στη ζωή κάθε συγγραφέα που τα πράγματα παραείναι εύκολα. Διατρέχεις τον κίνδυνο να γίνεις απρόσεκτος και να γράφεις συνέχεια περίπου το ίδιο βιβλίο. Έχεις βρει μία φόρμουλα για ένα συγκεκριμένο επιτυχημένο είδος και απλά συνεχίζεις να τη χρησιμοποιείς. Φοβήθηκα ότι μπορεί να χρησιμοποιούσα τα ίδια τεχνάσματα εδώ και 15 χρόνια. Έπρεπε να προσπαθήσω να αλλάξω τα πάντα. Χωρίς, φυσικά, να χάσω την προσωπική μου φωνή.
Επίσης, κουράστηκα λίγο από την πολιτική. Και από τα ‘μαύρα’ χρήματα, το διεθνές οργανωμένο έγκλημα, τη χωρίς τέλος διαφθορά στον κόσμο. Δεν ήθελα πια να διαβάζω και να ερευνώ για τους άπληστους, διεφθαρμένους, βίαιους ανθρώπους του υποκόσμου, όλα αυτά που έρχονται συνέχεια στην επιφάνεια. Ήθελα να κάνω τα πάντα σε πιο μικρή κλίμακα και πιο σφιχτοδεμένα, να εστιάσω την προσοχή μου στην ψυχολογία και στην καθαρή συναρπαστική περιπέτεια και όχι στον εξωτερικό κόσμο, στους εφιάλτες και όχι στα αφεντικά της μαφίας. Αλλά τελικά δεν τα πολυκατάφερα· ο έξω κόσμος, η τρομοκρατία και το οργανωμένο έγκλημα εμφανίζονται και σε αυτή τη σειρά, όπως θα δείτε στο Πέντε συν τρία».
Και, πράγματι, φαίνεται ότι ο Άρνε Νταλ «δεν τα πολυκατάφερε», αφού ο «έξω κόσμος» εμφανίζεται όχι μόνο προς το τέλος της πενταλογίας, αλλά και στη νέα σειρά του, το πρώτο βιβλίο από την οποία κυκλοφορεί στη Σουηδία τον Σεπτέμβριο. Μια σειρά, στην οποία πρωταγωνιστεί και πάλι μια ομάδα αστυνομικών, η ομάδα Nova, που ασχολείται με ασυνήθιστα εγκλήματα, υπό την αρχιεπιθωρήτρια Εύα Νύμαν. Φαίνεται λοιπόν, ότι αρχίζει μια τρίτη περίοδος στο έργο του Άρνε Νταλ, που θα έχει βασικά κοινά χαρακτηριστικά με την πρώτη.
Το1998 ο μυθιστοριογράφος, ακαδημαϊκός, κριτικός λογοτεχνίας, Γιαν Άρναλντ κάνει το μεγάλο βήμα στην αστυνομική λογοτεχνία ως Άρνε Νταλ, θέλοντας «να μελετήσει με έναν συναρπαστικό τρόπο, τα αποτελέσματα που είχε η οικονομική κρίση της δεκαετίας του 1990 στη ζωή των ανθρώπων» και να χρησιμοποιήσει, όπως δηλώνει ο ίδιος, το αστυνομικό μυθιστόρημα σαν καθρέφτη των αλλαγών που σημειώθηκαν στη Σουηδία από τα τέλη του 20ού αιώνα. Η πορεία του δικαιολογεί πλήρως αυτή την απόφαση αφού εδώ και πολλά χρόνια θεωρείται ως ένας από τους πιο σημαντικούς σύγχρονους συγγραφείς του είδους, δεξιοτέχνης στη δημιουργία ευφυούς, εξαιρετικά σύνθετης πλοκής και συναρπαστικών χαρακτήρων, καθώς και στην πολυεπίπεδη αφήγηση.
Και εμείς από τη μεριά μας δεν μένει παρά να περιμένουμε ανυπόμονα τα νέα έργα του που, όπως τα προηγούμενα, δεν έχουν ως σκοπό μόνο την αναψυχή, αλλά αποτελούν εξαιρετικά δείγματα αστυνομικής λογοτεχνίας και προσφέρουν υλικό για σκέψη και μελέτη…
ΑΝΑΦΟΡΕΣ
– Bergman, K. (2014), Swedish crime fiction: The making of Nordic noir. Milan: Mimesis International.
– Dahl, A. (2018), «Μπορείς πράγματι να εμπιστευτείς την αστυνομία;», πολάρ, 1, 56-60.
– Γεωργιάδης, N. M. (2021), Οδηγός για τη σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία. Αθήνα: Ηρόδοτος.
– Hellgren, P. (2019), Swedish Marxist noir. Jefferson, NC: Mc-Farland & Company.
– Συνέντευξη με τον Arne Dahl, (29 Οκτωβρίου 2020)
– Krugly Hill, E. (2013, September), Arne Dahl – satisfies the UK’s thirst for Nordic noir, ScanMagazine 56, https://issuu.com/scanmagazine/docs/scanmagazine_56_september_2013
ΣΚΑΝΔΙΝΑΒΙΚΗ ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ 
Reblogged στις THE BROOM.
Μου αρέσει!Μου αρέσει!